Ақоид ва Калом

БИСМИЛЛААҲИР РОҲМАНИР РОҲИЙМ Ғадийр ҳадисини турли иборалар билан баъзан муфассал ва баъзан эса қисқартириб мухтасар шаклда буюк ислом уламоларининг кўпчилиги ўз китобларида келтириб, ривоят қилишган. Ушбу ҳадис мутавотир[1] ҳадислар қаторидан жой олган бўлиб, ҳеч ким бу ҳадиснинг Пайғамбаримиздан содир этилгани ҳақида шак-шубҳага бора олмаган. Аллома Аминий ўзининг «Ал-Ғадийр» номли китобида …

БИСМИЛЛАҲИР РОҲМАНИР РОҲИЙМ Аллоҳни кўз билан кўриш ақидасининг пайдо бўлиши омиллари: Олдинги суҳбатларимизда ушбу ақидавий масаланинг ҳукмини ақл ва Қуръони Карим асосида баён қилдик, лекин ислом тарихига назар солсак, танзеҳ ақидаси ислом динининг илк даврида мусулмонлар орасида кенг тарқалганини ва пайғамбаримиз Муҳаммад Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва олиҳи васаллам)нинг саҳобалари ҳам …

БИСМИЛЛАҲИР РОҲМАНИР РОҲИЙМ Аллоҳ таолони мутлақо кўз билан кўриб бўлмасликни баён қилувчи тўртинчи оят: ﴿وَلَمَّا جَاءَ مُوسَىٰ لِمِيقَاتِنَا وَكَلَّمَهُ رَبُّهُ قَالَ رَبِّ أَرِنِي أَنظُرْ إِلَيْكَ ۚ قَالَ لَن تَرَانِي وَلَٰكِنِ انظُرْ إِلَى الْجَبَلِ فَإِنِ اسْتَقَرَّ مَكَانَهُ فَسَوْفَ تَرَانِي ۚ فَلَمَّا تَجَلَّىٰ رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَكًّا وَخَرَّ مُوسَىٰ صَعِقًا ۚ فَلَمَّا …

БИСМИЛЛАҲИР РОҲМАНИР РОҲИЙМ Аллоҳ таолони мутлақо кўз билан кўриб бўлмасликни баён қилувчи учинчи оят: ﴿وَإِذْ قَالَ مُوسَىٰ لِقَوْمِهِ يَا قَوْمِ إِنَّكُمْ ظَلَمْتُمْ أَنفُسَكُم بِاتِّخَاذِكُمُ الْعِجْلَ فَتُوبُوا إِلَىٰ بَارِئِكُمْ فَاقْتُلُوا أَنفُسَكُمْ ذَٰلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ عِندَ بَارِئِكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُمْ ۚ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ *‏ وَإِذْ قُلْتُمْ يَا مُوسَىٰ لَن نُّؤْمِنَ لَكَ …

БИСМИЛЛАҲИР РОҲМАНИР РОҲИЙМ Аллоҳ таолони кўз билан кўришни инкор этувчи оятлар: Ушбу масалада мезон ва меъёр ақлий далиллар эканлигини юқорида айтиб ўтдик. Зероки, нақлий далиллар маҳол ва имконсиз нарсани баён қила олмайди, балки нақлий далиллар мумкин бўлган ишнигина баён эта олади, бироқ фақат ақл бир нарсанинг мумкин ёки номумкин эканлиги …

БИСМИЛЛАҲИР РОҲМАНИР РОҲИЙМ Учинчи ақиданинг танзеҳ назариясига ва Аллоҳни кўз билан кўришнинг имкони йўқлигига далил-исботлари: Мўътазила, Имомия ва Зайдия учинчи ақиданинг тарафдори бўлиб, улар Аллоҳ субҳаанаҳу ва таолони кўз билан кўришнинг имкони йўқлигига ва бу нарса маҳол эканлигига ишонишади ва бунинг учун ақлий ва нақлий далиллар келтирганлар: Аллоҳ таолони кўз …

БИСМИЛЛАҲИР РОҲМАНИР РОҲИЙМ Ашъария тоифаси мўминлар охиратда Аллоҳ таолони кўз билан кўришларини исботлаш учун қуйидаги оятларни далил қилиб келтирганлар: وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ نَّاضِرَةٌ ‎﴿٢٢﴾‏ إِلَىٰ رَبِّهَا نَاظِرَةٌ ‎﴿٢٣﴾ «У кунда [қиёмат кунида] яшнаб турувчи юзлар, Парвардигорларига назар солгувчидирлар». (Қиёмат сураси, 22 ва 23-оятлар) كَلَّا إِنَّهُمْ عَن رَّبِّهِمْ يَوْمَئِذٍ لَّمَحْجُوبُونَ ‎﴿١٥﴾ «Йўқ! …

БИСМИЛЛАҲИР РОҲМАНИР РОҲИЙМ Аллоҳнинг жамолини кўз билан кўриш мумкинлиги хусусида келтирилган далил-исботларнинг заиф ва асоссиз эканлиги бизни Ашъарий тоифасининг бошқа даъвосини ҳам ўрганиб чиқишга ундайди. Уларнинг бу борада билдирган фикрига кўра, баъзи мавжудотларни кўз билан кўра олмасликнинг сабаби уларни кўз билан кўриш имконсиз ва маҳол бўлгани учун эмас, балки бизнинг …

БИСМИЛЛАҲИР РОҲМАНИР РОҲИЙМ Ушбу тоифанинг ақлий далиллари қуйидагича баён қилинган: Нарсаларни кўришимизнинг сабаби ўша нарсаларнинг мавжудлигидир. Вужуд ва мавжудлик вожиб ва мумкин бўлган мавжудотлар ўртасидаги умумий хусусиятдир ва шунга кўра, ҳар бир мавжудотни кўриш мумкин бўлиши керак. Бу кўз билан кўрмоқлик дунёда баъзи мавжудотларга нисбатан амалга ошган ва уларни кўриш …

БИСМИЛЛАҲИР РОҲМАНИР РОҲИЙМ Энди юқорида келтирилган уч ақида ва қарашларнинг далил-исботларини ўрганиб чиқамиз: Биринчи ва иккинчи ақиданинг далил-исботлари Биринчи ақида ва қарашнинг тарафдорлари Аллоҳ таолони бошқа жисмлар каби жисм ва танага эга деб билиб, ҳам дунёда ва ҳам охиратда кўз билан кўриш мумкин деб билган мужассима тоифасидир. Шунингдек, улар Аллоҳ …