Ҳазрат Али (а) ҳаётда яшаб орттирган фикрлари ва тажрибаларининг хулосаларини ўз ўғиллари, имом Ҳасан (а)га таъриф қилганлар ва шунингдек ўз сўзлари билан ўғилларига яшамоқнинг энг яхши ва гўзал йўлларини кўрсатганлар.

  ذَلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ لَمْ يَكُ مُغَيِّرًا نِعْمَةً أَنْعَمَهَا عَلَى قَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ وَأَنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ  Бундай бўлиши Аллоҳ бир қавмга берган неъматини токи улар ўзларини ўзгартирмагунларича ўзгартирувчи бўлмаслиги ва Аллоҳ эшитгувчи ва билгувчи зот бўлганидандир. (Анфол сураси, 53-оят)

  Художўй ва Худога ишонадиганлар, шу ақидага эгадирларки, дунё жуда ҳам фирибгардир ва унинг ҳеч бир жилвасига кўнгил боғлаб бўлмайди. Ҳамда дунёдан тўғри яшаб ўтиш ва шунингдек, танҳо нажот йўли, Аллоҳ таолонинг ёрдами билан амалга ошади. Улар ўзларининг ҳаёт ва ўлимларини Худонинг қўлида, деб биладилар.

  Аллоҳнинг адолати билан боғлиқ муҳим масалалардан бири– «жабр ва ихтиёр» масаласидир. Жабрийлар эътоқодича, инсон ўз ёнидан ҳеч ихтиёри соҳиби бўлмай, амали ва юриш-туришида, айтадиган сўзларида, аъзоларининг ҳаракатида ва барча хатти-ҳаракатида машина қитъалари каби жабрий ва мажбурий ҳолда йўналтирилади.

Бало-офатлар,  нохушликлар, мусибатлар, кўнгилсиз ва аянчли ҳодисаларнинг юз бериши худошунослик ва яккахудолик соҳасида татқиқот қилувчи олимлар учун ҳал қилиш қийин бўлган масала бўлгани боис ва кўпчилик бу қийинчиликларни Худонинг адолатига тўғри келмайди,

Олдинги мақолада кўриб чиққанимиздек, баъзи танқидчи гуруҳлар ҳаётда содир бўладиган нохуш ва кўнгилсиз ҳодисаларни, офат-балоларни ва қийинчиликларни баҳона қилиб, Аллоҳнинг адолатини  ва гоҳида Аллоҳнинг мавжудлигини ҳам инкор қиладилар!

  Қадим замонлардан бери худошуносликдан бехабар бўлган шахслар Аллоҳнинг адолатига шубҳа билан қараб, бу хусусида ўзларининг танқидий мулоҳазарини билдирганлар. Улар рўй берадиган табиий офатлар ва нохуш ҳодисаларни Аллоҳнинг адолатига тўғри келмайди ва агар Аллоҳ таоло одил бўлса, нега бундай ҳодисалар юз беради?-дейишади.

 1. Ақлнинг яхши ва ёмонни ажрата олиш қобилияти   Шу нарсани айтиб ўтиш керакки, инсоннинг ақли диққатга сазовор бўладиган маълум бир ҳудудгача айрим нарсаларнинг яхши ва ёмонлигини ажрата олиш қобилиятига эгадир. Шу боис, донишмандлар инсон ақли маълум бир миқдоргача яхши ва ёмонликни ажрата олиш қобилиятига эга, деб эътиқод қилганлар.

АДОЛАТ НИМА?   Нима учун Аллоҳ сифатлари орасидан Адолат сифатини дин асосларининг бири, деб тан олишган?  Адолат билан тенглик ўртасидаги фарқ нимада?  Бу дарсда биринчи бўлиб шу нарсага аниқлик киритиб олишимиз лозим бўладики, нима учун буюк уламолар Аллоҳ сифатларидан бири бўлмиш Адолат сифатини диннинг беш асосларидан бири, деб танлаб олишган?

Шуни билмоқ лозимки, яратилмиш олам сирларини ўрганиб чиқиш орқали Аллоҳнинг борлигига осонлик билан ишонч ҳосил қилганимиз каби, Аллоҳнинг сифатларини англаб олиш осон бўлмай, кўпроқ диққат қилишни инсондан талаб қилади.