Кечиримли бўлайлик

Mart 23, 2017 Ахлоқ ва исломий тарбия Leave a comment 108 Views

Бисмиллоҳир Раҳмонир Раҳим

Одамлар ҳаётида ўзаро тушунмовчиликлар ва хафагарчиликлар рўй бериб туради ва бу ҳол табиийдир. Лекин ана шу юзага келган ҳолатда ўзимизни қандай тутишимиз кўп нарсани ҳал қилади. Рафторимизга қараб орадаги муносабатлар яна ҳеч нарса бўлмагандек яхшиланиб кетиши мумкин ёки аксинча, Худо кўрсатмасин арзимаган нарса туфайли бўлган оддий ихтилоф абадий душманчилик ва гина-кудуратга сабаб бўлиши мумкин.

Шуни унутмайликки, аслида кечиримли бўлиш Аллоҳ берган дастурлардан бўлиши билан бир қаторда, ўзимизнинг ишларимиз ривожига ҳам, соғлиғимизга ҳам нафи бордир.

Қуръони Каримда авф қилиш ҳақида бундай дейилади:

خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِينَ ﴿١٩٩﴾

«Кечиримли бўл, яхшиликка буюр ва жоҳиллардан эса юз ўгир» (Аъроф сураси, 199-оят)

Бошқа бир оятда эса Аллоҳ таоло шундай деб буюради:

وَلْيَعْفُوا وَلْيَصْفَحُوا ۗ أَلَا تُحِبُّونَ أَن يَغْفِرَ اللَّـهُ لَكُمْ ۗ وَاللَّـهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ ﴿٢٢﴾

«… Балки уларни афв қилиб, кечирсинлар! Аллоҳ сизларни мағфират қилишини истамайсизми?! Аллоҳ ўта мағфиратли, ўта раҳмлидир» (Нур сураси, 22-оят)

Қуръоннинг аҳлоқий қадриятларига амал қилмайдиган кимсалар ўзгаларни кечиришда жуда қийинчилик сезадилар. Чунки, улар содир этилган ҳар қандай хатодан сўзсиз ғазабланиб кетадилар. Бироқ Аллоҳ Ўзига содиқ имонли бандаларига кечиримлилик ўринли эканлиги ҳақида маслаҳат беради:

وَجَزَاءُ سَيِّئَةٍ سَيِّئَةٌ مِّثْلُهَا ۖ فَمَنْ عَفَا وَأَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَى اللَّـهِ ۚ إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الظَّالِمِينَ ﴿٤٠﴾

«Ёмонликнинг жазоси ўз мислидек ёмонликдир. Демак, кимки афв этиб (ўртани) тузатса, унинг ажри Аллоҳнинг зиммасидадир. Албатта, У зот золимларни севмас». (Шўро сураси, 40-оят)

وَإِن تَعْفُوا وَتَصْفَحُوا وَتَغْفِرُوا فَإِنَّ اللَّـهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ ﴿١٤﴾

«... Ва агар (уларни) афв этсангиз, (хатоларидан) кечсангиз ва (айбларини) кечирсангиз, у ҳолда, албатта, Аллоҳ (ҳам сизларга нисбатан) мағфиратли ва раҳмлидир». (Тағобун сураси, 14-оят)

Қуръонда айтилишича, кечиримлилик – бу юксак ахлоқий хислатдир:

وَلَمَن صَبَرَ وَغَفَرَ إِنَّ ذَٰلِكَ لَمِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ ﴿٤٣﴾

«Шубҳасиз, кимки (азиятларга) сабр қилса ва (Аллоҳ учун) кечириб юборса, албатта, бу кучли ирода(га таянган) ишлардандир» (Шўро сураси, 43-оят)

Шу сабабдан динга эътиқод қилувчилар кечиримли, раҳмли ва бардошли инсонлардир:

الَّذِينَ يُنفِقُونَ فِي السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ ۗ وَاللَّـهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ ﴿١٣٤﴾

«(У тақводор)лар фаровонлик ва танглик кунларида ҳам инфоқ-эҳсон қиладиган, ғазабларини ютадиган ва одамларни афв этадиганлардир. Аллоҳ эзгулик қилувчиларни севар». (Оли Имрон сураси, 134-оят)

Диндорларнинг кечиримлиликлари Қуръоннинг одоб-ахлоқ қоидалари асосида яшамайдиган одамларникига нисбатан жуда катта фарқ қилади. Ҳаттоки, кўпчилик одамлар ўзларини ранжитган кишини «кечирдим» деб айтишлари мумкин-у, бироқ шундай бўлса ҳам, улар ўз юракларидаги нафрат ва ғазабдан узоқ вақт давомида қутула олмай юрадилар. Уларнинг хулқи бу ғазабни ифода этишга мойилдир.

Аксинча, диндорларнинг кечиримлилиги самимий бўлади. Чунки, улар инсон зоти бу дунёда бир синов ҳолатида эканлигини ва улар ўз хатоларини тузатиб боришлари зарурлигини ҳамда улар ўзларининг бардошли ва раҳмли бўлишлари кераклигини биладилар.

Бундан ташқари, улар ҳатто ўзлари ҳақ ва бошқалар эса ноҳақ бўлган пайтларда ҳам кечириб юбориш хислатига эгадирлар. Кечираётган пайтда ҳам улар катта ва кичик хатолар ўртасидаги фарққа эътибор бермайдилар. Кимдир хато қилиб, уларга катта талафот етказиши мумкин. Бироқ иймон эгалари ҳамма нарса Аллоҳнинг амри ва маълум бир тақдир тақозоси билан содир бўлишини биладилар ва шунинг учун ҳам улар бундай ҳолатларда жаҳлга ён бермасдан, ўзларини қўлга ола биладилар.

Яқинда ўтказилган тадқиқотга кўра, америкалик олимлар кечира олиш қобилиятига эга бўлганлар ҳам руҳан, ҳам жисман соғломроқ бўлишини аниқлашди. Стендфорд университетидаги Психологик маслаҳат ва саломатлик марказида фаолият кўрсатувчи философия фанлари доктори Фредрик Ласкин ва унинг гуруҳи Сан-Франcиско шаҳрида яшовчи 259 нафар одамни ўрганишди. Олимлар тадқиқот субъектларига олтита бир ярим соатлик сессияда қатнашишни таклиф қилдилар ва суҳбат давомида субъектларни кечиримлиликка ўргатишни мақсад қилиб қўйдилар.

Тажриба субъектлари уларга ёмонлик қилган одамларни кечирганларидан сўнг камроқ азоб чекканларини таъкидлашди. Тадқиқот кечиришни ўрганган одамлар ўзларини нафақат руҳий, балки жисмоний томондан ҳам яхшироқ ҳис қилганликларини исботлади. Мисол учун, бу тажрибалардан сўнг стресс билан боғлиқ энса оғриғи, уйқусизлик ва ошқозон оғриғи каби психологик ва жисмоний аломатлар бу шахсларда сезиларли даражада озайганлиги аниқланди.

Доктор Фредрик Ласкин ўзининг «Умрбод кечиринг» деб номланган китобида кечиримлиликни соғлиқ ва бахтиёрлик учун исботланган рецепт деб ифодалайди. Китоб кечиримлилик қандай қилиб жаҳл, алам, руҳий тушкунлик ва стрессларни камайтириш эвазига умид, сабр ва ўзига ишонч каби ижобий хислатларни уйғотишини тасвирлайди.

Доктор Ласкиннинг айтишича, кўнгилда тугиб қўйилган жаҳл шахсда кузатиладиган жисмоний таъсирларни келтириб чиқаради. У яна ўз фикрини қуйидагича давом эттиради:

Биз кўрдикки, узоқ давом этган ҳодиса ёки ҳал қилинмаган жаҳл ички термостатни ишга солади. Сиз жаҳлнинг паст даражаларига доимий ўрганиб қолганингизда, сиз нима нормал-у нима нонормал эканлигини билмай қоласиз. Бу одамлар ўрганиб қоладиган қандайдир бир адреналин босимни юзага келтиради. У танани ёндиради ва вазиятни кескинлаштириб, тиниқроқ фикрлашга қийинчилик туғдиради.

Бундан ташқари, Доктор Ласкин жаҳл ва стресс давомида тана маълум ферментларни ишлаб чиққандан сўнг, холестерин ва қон босими кўтарилади ва бу танани узоқ муддат ушлаб тура олмайди, деб таъкидлайди.

Healing Currents magazine журналининг 1996 йилги сентябр-октябр сонида чоп этилган «Кечиримлилик» номли мақола бирор шахс ёки ҳодисага қаратилган жаҳл одамларда салбий ҳиссиётлар уйғотгани ва уларнинг ҳиссий мувозанатларига ҳамда уларнинг жисмоний соғлиқларига путур етказганини маълум қилади. Мақола, шунингдек, одамлар бир оз фурсат ўтгандан сўнг жаҳл уларга кўнгилсизлик олиб келишини тушуниб етишлари ва муносабатларга етган зарарни тузатишни хоҳлаб қолишлари ҳақида ҳам ёзади. Шундан сўнг, улар кечириш чораларини кўришади. Мақола яна одамлар чидашга тўғри келадиган барча нарсаларга қарамасдан, улар ҳаётидаги қимматли онларни жаҳл ва ташвишга сарфлашни истамасликлари ва ўзларини ҳамда ўзгаларни кечиришни афзал кўришлари ҳақида сўз юритади.

1500 нафар одамни қамраб олган бошқа бир изланишда руҳий тушкунлик, стресс ва руҳий хасталиклар диндор одамларда камроқ учраши кузатилди.

Доктор Ҳерберт Бенсон буни динларнинг «кечиримлилик»ни тарғиб қилишига боғлайди ва шундай дейди:

Кечиримлиликнинг физиологияси мавжуд… Сиз кечирмасангиз, у сизни ямлаб ютади.

Harvard Gazette газетасида чоп этилган «Жаҳл юрагингиз душмани» номли мақоласида жаҳл юракка ўта зарарли эканлиги таъкидланган. Тиббиёт бўйича ассистент Ичиро Кавачи ва унинг гуруҳи буни турли тестлар ва ўлчовлар билан илмий жиҳатдан исботлаб берди.

Уларнинг тадқиқоти натижасига кўра, ҳар доим нолийдиган кексаларда уларнинг яхши кайфият билан юрадиган тенгдошларига нисбатан уч марта кўп юрак хасталигига чалиниш хавфи борлиги аниқланди. «Хавфнинг уч карралигида»,- дейди Кавачи ва «жаҳлнинг юқори даражалари, нарсаларни чил-чил синдириш ва уришганда кимгадир шикаст етказиш истагини ўз ичига олган портловчи жаҳл иштирок этади»,- деб қўшимча қилади.

Тадқиқотчилар шу нарсага аминки, стресс гармонларининг чиқиши, юракнинг мушак ҳужайралари томонидан кислородга бўлган талабнинг ошиши, тромб (қоннинг ивиб қолиши)ни келтириб чиқарадиган қон пластинкаларидаги ёпишқоқликнинг ошиши, бу эса «ўз навбатида» юрак-қон томирларидаги қоннинг ҳаракатини сусайтириб, юрак миокардининг озиқланишини бузиши – буларнинг ҳаммаси жаҳл қандай қилиб юрак хуружини тезлаштиришини тушунтириб беради.

Бундан ташқари, жаҳл чиққан пайтда томир уриш тезлиги одатдагидан кўпроқ бўлади ва у артерия қон томирларида катта қон босимларини келтириб чиқаради ҳамда юрак хуружининг бошланишига кўпроқ хавф туғдиради.

Тадқиқотчиларнинг фикрига кўра, жаҳл ва адоват қондаги яллиғланиш билан боғлиқ оқсилларни ишлаб чиқаришни ҳам бошлаши мумкин. Psychosomatic Magazine (Психосоматик тиббиёт) журналининг таъкидлашича, ҳиссиётга берилиш яллиғлантирувчи оқсилларнинг ишлаб чиқилишини юзага келтиради. Бу, ўз навбатида, артерия қон томирларининг қаттиқлашишини, юрак оғриғини ва мияга қон қуюлишини келтириб чиқаради.

Шимолий Каролина штатидаги Дюк Университети Тиббий Марказида фаолият кўрсатувчи профессор Эдуард Суарезнинг фикрига кўра, интерлейкин 6 оқсили жаҳлдор ва руҳан сиқилган эркакларда анча юқори бўлади. Интерлейкин 6 юқори қон даражаси атеросклероз – артерия қон томирлари деворларининг ички томонида ёғли қатламнинг пайдо бўлишига сабаб бўлади.

Суарезнинг айтишича, юрак хасталиги чекиш, юқори қон босими, жуда семизлик ва юқори холестерин каби омиллар билан бирга, руҳий тушкунлик, жаҳл ва адоват каби психологик вазиятларга ҳам боғлиқдир.

The Times газетасида чоп этилган «Жаҳл юрак хуружи хавфини оширади» номли бошқа бир мақола сержаҳллик юрак хуружига олиб борувчи энг қисқа йўл бўлиши мумкинлиги ва аччиқланиб стрессга тушадиган ёш эркаклар бемаврид юрак хасталигига уч марта кўпроқ чалиниши мумкинлиги ҳамда беш марта бевақт юрак хуружини орттириши мумкинлигини маълум қилади.

Мериленд штати, Балтимор шаҳридаги Жон Ҳопкинс университети олимлари жиззаки, жаҳлдор эркаклар ҳатто уларнинг оила тарихида юрак хасталиги қайд қилинмаган бўлса ҳам, юрак хуружи хавфи остида эканликларини аниқлашди.

Мавжуд барча тадқиқотлар жаҳлнинг руҳий бир ҳолат эканлигини, унинг инсон соғлигига жиддий шикаст етказишини тасдиқлайди. Аксинча, кечиримлилик, ҳатто у одамларга оғир ботса ҳам, қувонтирадиган, юқори даражали аҳлоқий кўриниш бўлиб, жаҳлнинг барча зарарли оқибатларини бартараф этади ва кишига ҳам руҳан, ҳам жисмонан соғлом ҳаёт кечириш учун ёрдам беради.

Кечиримлилик хулқнинг бир шакли бўлиб, киши у орқали ўз соғлигини йўқотмаслиги мумкин ва у ҳамманинг қалбида бўлиши керак бўлган эзгу хислатдир. Бироқ кечиримлиликдан ҳақиқий мақсад ҳар қандай ҳолатда ҳам Аллоҳни шод этадиган бўлиши даркор. Бундай одобнинг фазилати ва унинг илмий жиҳатдан эътироф этилган фойдалари Қуръоннинг жуда кўп оятларида нозил қилинганки, бу Қуръонда мавжуд кўплаб донолик тимсолларидан бир шингилдир, холос.

Фойдаланилган адабиётлар:

Jennifer Desay, «Stanford Forgiveness Project’s Dr. Frederic Luskin studies why learning to forgive might be good for the body as well as the soul» (Станфорд Кечиримлилик лойиҳасидаги Доктор Ласкин нима учун кечиримлиликни ўрганиш тана ҳамда қалб учун яхши бўлиши мумкинлигини тадқиқ қилади), Almanac, (Алманах) 9 июн, 1999;

www.almanacnews.com/morgue/1999/1999_06_09.forgive.html