Najot Kemasi sayti Ушбу сайт Аҳли-Байт ғояси асосидаги соф ва ҳаётбахш Ислом дини ҳақида ишончли манбаларга таяниб теран маълумотларни ҳақиқат изловчиларига тақдим этиб боради.
Related Articles
БИСМИЛЛАҲИР РОҲМАНИР РОҲИЙМ
Аллоҳ таолони мутлақо кўз билан кўриб бўлмасликни баён қилувчи учинчи оят:
﴿وَإِذْ قَالَ مُوسَىٰ لِقَوْمِهِ يَا قَوْمِ إِنَّكُمْ ظَلَمْتُمْ أَنفُسَكُم بِاتِّخَاذِكُمُ الْعِجْلَ فَتُوبُوا إِلَىٰ بَارِئِكُمْ فَاقْتُلُوا أَنفُسَكُمْ ذَٰلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ عِندَ بَارِئِكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُمْ ۚ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ * وَإِذْ قُلْتُمْ يَا مُوسَىٰ لَن نُّؤْمِنَ لَكَ حَتَّىٰ نَرَى اللَّهَ جَهْرَةً فَأَخَذَتْكُمُ الصَّاعِقَةُ وَأَنتُمْ تَنظُرُونَ﴾
«Ва Мусонинг ўз қавмига: «Эй қавмим, шубҳасиз, сизлар бузоққа сиғинишингиз билан ўзингизга зулм қилдингиз. Энди Яратувчингиз томон қайтингиз [Унга тавба қилингиз] ва ўзингизни ўлдирингиз [тавба қилиб, нафсингизни машаққатли ишларга ундаш билан нафсингизнинг ҳою-ҳавасини ўлдирингиз ёки бузоққа сиғинмаган гуноҳсизларингиз бузоққа сиғиниш билан яккахудолик динидан юз ўгирганларингизни ўлдиришсин]. Бу ишингиз Яратувчингиз наздида сизлар учун яхшироқдир», деган вақтни эсланг. Шунда [Аллоҳ таоло] тавбангизни қабул қилди. Зероки, У жуда кўп тавбаларни қабул қилувчи, раҳмлидир». Ва «Эй Мусо, Аллоҳни очиқ-ойдин кўрмагунимизча сенга асло имон келтирмаймиз», деганингиз замонни эслангиз. Шунда сизларни ўзингиз қараб турган ҳолингизда чақмоқ урди [ва сизларни ҳалок қилди]». (Бақара сураси, 54 ва 55-оят)
Бу борада сўз юритганлардан Саййид Абдулҳусайн Шарафиддин (раҳматуллоҳи алайҳи) ушбу икки оятнинг асл масалага далолат қилиши ва маъно-мазмунини чиройли тарзда баён қилиб, бу борада билдирилган эътирозларга яхши жавоб берганлар. Шунинг учун, бу ерда у олимнинг сўзларини келтириш ўринлидир:
«Бу икки ояти карима бир-бирига боғлиқ бўлгани учун у иккаласини бирга келтирдик ва агарчи биз кўзлаган масалага, яъни Аллоҳ таолони кўз билан кўриб бўлмасликка иккинчи оят далил бўлса-да, лекин биз биринчи оятни ҳам келтирдик. Зероки, биринчи оят иккинчи оятни далил ва асос қилиб келтиришни ойдинлаштиради, ушбу тартибдаки, биринчи оятда бузоқни ўзларига илоҳ қилиб олиб унга сиғинганлар бир-бирларини ўлдириш билан жазоланишлари кераклиги, иккинчи оятда эса Аллоҳни кўз билан кўришни очиқдан-очиқ талаб қилганларнинг жазоси, улар қараб турган ҳолларида уларни чақмоқ уриб нобуд қилиниш эканлиги ошкора айтилган. Юқорида келган икки оятдаги шу баёнотнинг ўзи бу икки жиноят, яъни бузоққа сиғиниш ва Аллоҳни кўз билан кўришни талаб қилиш куфр жиҳатидан тенг эканлигини исботлаб, бу ҳақда бизга ишонч бағишлайди. Чунки, улар адолатли ҳукмдор бўлган Аллоҳ таоло томонидан уларга берилган жазо жиҳатидан тенг ва баравар эдилар. Бу мавзу Аллоҳ таолони кўз билан кўриш маҳол ва имконсиз эканлиги ва Аллоҳнинг жамолини кўриш мумкинлигига иношувчиларни рад этиш зарурлиги учун энг кучли ва энг аниқ далилдир. Агар Аллоҳни кўз билан кўриш маҳол ва номумкин эканлиги ҳақида ҳужжат ва асос қатъий тарзда баён этилгач, яна айримлар ўжарлик ва қайсарлик юзасидан ўша ботил ақидаларида қаттиқ туриб олишса, ушбу айтилган далилга асосан уларнинг куфри муқаррардир. Ҳазрат Мусо (алайҳис салом) қавмининг бошига бало ва азоб келганидек:
Бани Исроил қавми ҳазрат Мусо (алайҳис салом)дан Аллоҳни кўз билан кўришни сўрашганда, у зот уларга бунинг имкони йўқлигини айтдилар, лекин улар ўз истакларининг амалга ошишини сўраб, бўйин товлашда қатъий туриб олишди. Ҳазрат Мусо (алайҳис салом) уларга Аллоҳни кўз билан кўриш Унинг жой-маконга эга эканлигини, бирор кайфият-ҳолатни қабул қилишини ва Унга ишора қилиш мумкинлигини талаб қилишини, ваҳоланки, Аллоҳ таоло бу нарсалардан пок ва муназзаҳ эканлигини билдирдилар. Шунингдек, ул ҳазрат кимда-ким Аллоҳ таолони кўз билан кўришни мумкин деб билса, Уни танимаганлигини, Уни жисм ва жисмонийлар қаторида кўрганлигини айтиб тушунтирдилар. Бироқ улар қайсарлик ва ўжарлик юзасидан итоатсизлик қилиб, ўз истаклари амалга ошишида қаттиқ оёқ тираб олишди ва шу тариқа улар Сомирий бузоқига сиғинувчиларга ўхшаб қолишди. Ва шунинг учун ҳам улар Аллоҳнинг амри билан бир-бирларини ўлдирганларидек, Аллоҳнинг амри билан уларни чақмоқ уриб нобуд қилди. Негаки уларнинг ҳар иккала жинояти тенг эди. Булар мен ушбу икки оятдан Аллоҳ таолони кўз билан кўришнинг маҳол ва имконсиз эканлигига далил келтиришни изоҳлаш учун қўлга киритган масалаларим эди».[1]
Бундан ташқари, Аллоҳни кўз билан кўришнинг маҳол ва имконсиз эканлигининг яна бир далили шуки, Аллоҳ таоло Қуръони Каримда қаерда Аллоҳни кўз билан кўришни талаб қилиш ҳақида сўз очса, уни хавфли ва даҳшатли нарса деб атаган. Бу борада қуйидаги оятни кўздан кечирамиз:
﴿يَسْأَلُكَ أَهْلُ الْكِتَابِ أَن تُنَزِّلَ عَلَيْهِمْ كِتَابًا مِّنَ السَّمَاءِ ۚ فَقَدْ سَأَلُوا مُوسَىٰ أَكْبَرَ مِن ذَٰلِكَ فَقَالُوا أَرِنَا اللَّهَ جَهْرَةً فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ ۚ﴾
«Аҳли китоблар сендан уларга осмондан [дарҳол] бир китоб туширишингни сўрайдилар. Албатта, улар Мусодан бундан ҳам каттароқ нарсани сўраган эдилар: «Бизга Аллоҳни ошкора кўрсат», дейишганди. Шунда зулмлари туфайли уларни чақмоқ урди». (Нисо сураси, 153-оят)
Аллоҳ таоло уларнинг бу сўровини зулм деб атаб, уларни дарҳол чақмоқ уриши билан жазолади ва шунингдек қуйидаги оятда ҳам бу борада шундай дейилган:
﴿وَقَالَ الَّذِينَ لَا يَرْجُونَ لِقَاءَنَا لَوْلَا أُنزِلَ عَلَيْنَا الْمَلَائِكَةُ أَوْ نَرَىٰ رَبَّنَا ۗ لَقَدِ اسْتَكْبَرُوا فِي أَنفُسِهِمْ وَعَتَوْا عُتُوًّا كَبِيرًا﴾
«Биз билан учрашишни умид қилмайдиганлар: «Нега фаришталар бизга тушмади ёки Парвардигоримизни [ўз кўзимиз билан] кўрмаяпмиз?», дедилар. Дарҳақиқат, улар ўзларидан кетдилар ва катта туғён-ла бўйин товладилар». (Фурқон сураси, 21-оят)
Агар Аллоҳни кўз билан кўриш мумкин бўлса эди, уни сўраш итоатсизлик, ўзидан кетиш ва катта туғён ила бўйин товлаш ҳисобланмасди, айниқса, Аллоҳ таолони кўришга ишонадиганлар айтганидек, Аллоҳни кўз билан кўриш Аллоҳ таоло бандаларига ато этадиган энг улкан ва энг лаззатли неъмат бўладиган бўлса. Мўътазиланинг йирик олимларидан баъзилари Аллоҳ таолони кўз билан кўриш маҳол ва номумкин эканлигини исботлаш учун шундай далил келтирганлар: Агар Худони кўз билан кўриш мумкин бўлса эди, бу ишни ҳазрат Мусо (а.с)дан талаб қилганлар у ҳазратга қуйидаги гапларни айтган кишилардек бўлардилар:
﴿وَإِذْ قُلْتُمْ يَا مُوسَىٰ لَن نَّصْبِرَ عَلَىٰ طَعَامٍ وَاحِدٍ فَادْعُ لَنَا رَبَّكَ يُخْرِجْ لَنَا مِمَّا تُنبِتُ الْأَرْضُ مِن بَقْلِهَا وَقِثَّائِهَا وَفُومِهَا وَعَدَسِهَا وَبَصَلِهَا ۖ قَالَ أَتَسْتَبْدِلُونَ الَّذِي هُوَ أَدْنَىٰ بِالَّذِي هُوَ خَيْرٌ ۚ﴾
«Эй Мусо, бир хил таомга сира сабр қила олмаймиз, демак, биз учун Парвардигорингдан илтижо қилиб сўра, токи, бизларга ер [ўзидан] ундирадиган нарсалар; сабзавот, бодринг, саримсоқ, мош, пиёзлардан чиқариб берсин», деган вақтингизни эсланглар. Мусо: «Яхшироқ нарсани пастроқ нарсага алиштирмоқчимисиз?», деди». (Бақара сураси, 61-оят)
Яҳудийларнинг бу талаби учун уларни на чақмоқ урди, на ҳатто ундан ҳам пастроқ азоб уларнинг бошига ёғилди, аксинча уларнинг ушбу талабида ҳеч қандай муаммо йўқ эди. Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, Аллоҳ таолони кўз билан кўришни катта ва хавфли нарса деб билиб, уни рад этиш ва уни талаб қилганларга чақмоқ юбориш ақлнинг Аллоҳ таолони кўз билан кўриш маҳол ва номумкин эканлиги ҳақидаги ҳукмини тасдиқлайди.
Фахриддин Ар-Розий ушбу далилларни ўзича рад этаркан, шундай бир жавоб берганки, ўзининг шаън-ҳурматини бундай жавоб беришдан устун кўрса яхшироқ бўларди. Унинг айтишича, бу масалаларга бир неча жиҳатдан жавоб бериш мумкин эмиш: Биринчидан; Аллоҳни кўз билан кўриш фақат охиратда амалга ошади ва шунга кўра, Аллоҳни кўз билан кўришни бу дунёда талаб қилиш қабоҳатли, хунук ва маломатлашга арзийдиган ишдир.
Бу жавобнинг раддияси: Агарда Ашъариялар Фахр Розийнинг Аллоҳни кўриш фақат охиратда амалга ошиши ҳақидаги сўзини қабул қилишса-да, лекин бу ишнинг дунёда амалга ошишини сўраш койишга лойиқ эканини қабул қилмайдилар, аксинча Ашъария гуруҳининг нуқтаи назаридан уни бу дунёда сўраш фақат жаҳолат ва нодонлик бўлиб, натижада зулм, кибр ва туғён ила бўйин товлаш деб аташга сабаб бўладиган ҳеч қандай гуноҳ бўлмайди. Ва шунингдек, чақмоқ уриши билан жазолашга ёки бошқа ҳар қандай азобга сабаб бўлмайди.
Иккинчидан; Аллоҳ таолонинг ҳукми шундан иборатки, банда Аллоҳнинг жамолини кўз билан кўрганда, унинг зиммасидан вазифа кўтарилади. Шунга биноан, Аллоҳнинг жамолини кўз билан кўришни талаб этмоқлик аслида вазифанинг ўртадан кўтарилишини сўрашдир.
Бу жавобнинг раддияси: Бу ҳукм Қуръоннинг қайси оятида ёки Суннати Набавиянинг қайси қисмида келган ва бу ҳақда ким хабар берган? Бундай гаплар бузиб кўрсатиш ва сохталаштиришдан бошқа нарса бўла оладими?
Учинчидан; Пайғамбарликни даъво қилувчи ҳазрат Мусо (алайҳис салом)нинг тўғри сўз ва ростлигига тўлиқ ва етарли белгилар мавжуд бўлгани учун, яҳудийларнинг Аллоҳни кўз билан кўриш сингари кўпроқ оят-белгиларни сўраши нодуруст, ўжарлик ва сурбетлик ҳисобланиб, улар койилиш ва қаттиққўллик қилинишга лойиқ эдилар.
Бу жавобнинг раддияси: Бу гап тўғри, лекин Фахр Розийга ўхшаган шахсларга сир эмаски, қаттиққўллик билан муомала қилиш, чақмоқ уриши ва шиддатли азоб тушиши каби ишлар фақат қайсарлик учунгина эмас, балки ўжарлик ҳамда маҳол ва номумкин бўлган нарсани талаб қилиш (ҳар иккала иш) туфайли эди ва юқоридаги оятларни инсоф билан фаҳмлаш мана шундай маънони талаб этади.
Ва Нисо сурасининг 153-оятида айтиб ўтганимиздек, аҳли китоб пайғамбаримиз Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи ва олиҳи васаллам)дан уларга осмондан бир китоб туширишни сўрашди ва аҳли китобнинг бу талаби улардаги ўжарлик белги-нишонаси бўлса-да, бироқ чақмоқ уларни урмади, фақат Сарвари олам уларнинг шиддатли жаҳолати ва аҳмоқликлари туфайли улардан юз ўгирдилар. У зот қуйидаги ояти каримага:
﴿وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِينَ﴾
«Ва жоҳиллардан юз ўгир» (Аъроф сураси, 199-оят) амал қилиш учун Қурайшнинг ўжар мушриклари билан ҳам худди шундай муносабатда бўлганлар. Агар ҳазрат Мусо (алайҳис салом) қавми уларга етарли далиллар келтирилганидан кейин ақл нуқтаи назаридан маҳол ва имконсиз бўлган нарсани сўрамаганида, уларни ўзлари йўл қўйган зулм туфайли чақмоқ уриб ҳалок қилмаган бўларди.
Тўртинчидан; «Агар биз одамлар бу дунёда Аллоҳни кўз ила кўра олмаслиги уларнинг маслаҳати ва фойдаси учундир ва Аллоҳ таологина ушбу маслаҳатдан хабардордир ва шунинг учун ҳам Уни кўз билан кўришни номаъқул кўриб, маломат қилган», десак, маҳол бўлмайди.
Бу жавобнинг раддияси: Бу гап шунчаки хатога элтувчи бир алдов ва сафсата сотиш бўлиб, оятларнинг умумий маъносидан инсон фикрига келадиган ҳақиқатга зиддир ва гўё Фахр Розий Аллоҳнинг китоби Қуръони Карим ва Пайғамбар (с.а.в) суннатлари ҳамда бошқа араб тилидаги сўзлашув сўзларидан кўра ўз фалсафасини устун қўйган кўринади.[2]
Фойдаланилган манбалар:
[1]. Саййид Абдулҳусайн Шарафиддин «Калиматун ҳавлар-руъйаҳ», яъни кўриш ҳақидаги сўз китоби, Нажаф чопи, 20-бет.
[2]. Юқоридаги манба, 20 ва 22-бетлар.
